- 5/10/19
- 95,285
- 79
ماه قمری ، را در همیارخاص بخوانید
ماه قمری، فاصله رؤیت دو هلال ماه، و مبنای گاهشماری قمری. طول آن متفاوت بوده و ۲۹ تا ۳۰ شبانهروز است. ماه قمری قدمتی بیش از اسلام دارد و پس از هجرت پیامبر اکرم(ص)، گاهشمار «هجری قمری» بر همین مبنا شکل گرفت. بخش قابل توجهی از عبادات و اعمال واجب و مستحب بر اساس ماه قمری انجام میشود.
فقیهان شیعه برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند و شرایط متعدد نجومی نیز در دیده شدن ماه دخالت دارد. از این رو گاه در تعیین اول ماه، بین مسلمانان در کشورهای مختلف و گاه حتی در یک کشور اختلاف به وجود میآید. تعدادی از فقیهان شیعه معتقدند اول ماه با حکم حاکم شرع ثابت میشود. در کشورهای مختلف، مبانی متفاوتی برای تعیین اول ماه قمری وجود دارد. از لحاظ نجومی حداکثر تا ۴ ماه ۳۰ روزه و ۳ ماه ۲۹ روزه ممکن است پشت سر هم بیایند.
تا پیش از رواج گاهشماری هجری قمری، مهمترین گاهشماریهای رایج در شبهجزیره عربستان و شام عبارت بودند از: قبطی، سریانی، رومی و یهودی. پیش از اسلام، قریش از گاهشماریهای نُهگانهای استفاده میکرد که نام و ترتیب ماههای آن همین گاهشمار هجری قمری بود. پس از اسلام، مبدأ گاهشماری قمری، هجرت رسول خدا از مکه به مدینه تعیین شد.۱
تاریخنویسان و پژوهشگران، درباره چگونگی پیدایی و سیر تحول تقویم هجری قمری در بخشهای مختلف جزیرة العرب در ۱۸ سال نخست پس از هجرت، اختلاف نظر دارند.۲
ماههای گاهشماری هجری قمری بهترتیب عبارتند از:
از این ۱۲ ماه، چهار ماه رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم، ماههای حرام هستند و احکام متفاوتی مانند ممنوعیت جنگ و تشدید دیه دارند. تعداد روزهای ماههای قمری در مجموع ۳۵۴ روز است که حدود ۱۰ یا ۱۱ روز از تعداد روزهای سال شمسی کمتر است.
بنابر فقه شیعه، اول ماه قمری از یکی از راههای زیر ثابت میشود:
برخی راههای غیر مشهور هم عبارتند از: ضخامت هلال ماه، دیدن هلال قبل از ظهر و اینکه ماه در شب سیزدهم به شکل کامل دیده شود.۳
بیشترین مواردی که باعث اختلاف فتوا در تشخیص ابتدای ماه قمری میشود عبارتند از:
برداشت فقهی عالمان شیعی از آیات قرآن، روایات و دانش ستارهشناسی باعث این اختلاف شده است.(مطالعه بیشتر: رؤیت هلال از نگاهی دیگر)
از نظر نجومی، هر ماه قمری با حالتی شروع میشود که ماه نو (مقارنه ماه و خورشید) نامیده میشود. در این حالت، ماه بین خط واصل زمین و خورشید قرار دارد و سطح نورانی ماه دقیقاً در طرفی است که ما نمیتوانیم آن را ببینیم. یک یا دو روز بعد، ماه کمی از خورشید فاصله میگیرد و به صورت هلال شامگاهی دیده میشود. به فاصله زمانی بین دو ماه نو متوالی، دوره تناوب هلالی گفته میشود. روزهای همه ماههای قمری با هم برابر و دقیقاً ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۳ ثانیه یا ۲۹۵۳۰۵۹۰۲۸ روز است. همچنین تعداد روزهای همه سالهای هجری قمری با هم برابر و مطابق با ۳۵۴۳۶۷۰۸۳۴ روز است. به خاطر دشواری ثبت و محاسبه عدد کسری در تقویم، به ناچار ماه قمری ۲۹ یا سی روز تمام محاسبه میشود و این مبنای تفاوت دو نوع ماه قمری (ماه حسابی و ماه هلالی رؤیتی) شده است.۵ مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه ۲۹ام ماه رؤیت شود، آن ماه به پایان رسیده است و فردا، روز اول ماه بعد است ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز ۲۹ام رؤیت نشد ماه ۳۰ روزه میباشد.۶
از نظر فقهی، ماه حسابی معتبر نیست و فقها تنها ماه هلالی رؤیت شده را معتبر دانستهاند.۷
از آنجاکه امکان رؤیت در همه مکانها و در همه ساعات یکسان نیست، به صورت طبیعی در شهرهای مختلف کره زمین، اولِ ماه متفاوت خواهد بود (حداکثر یک روز). از لحاظ نجومی حداکثر تا ۴ ماه ۳۰ روزه و ۳ ماه ۲۹ روزه ممکن است پشت سر هم بیایند.۸
اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری کشورهای مختلف، ناشی از یکی از عوامل زیر است:۹
امروزه با وجود نرمافزارهای نجومی مختلف، محاسبه موقعیت و مشخصات ماه کار سادهای است، ولی رؤیت هلال یک امر انسانی است و با توجه به افراد و شرایط مختلف متغیر است. مطالعات نشان میدهد که ۱۵ درصد رصدگران دچار توهم میشوند و این توهم رؤیت میتواند مشکلاتی را در آغاز ماه قمری به وجود آورد.۱۰
چگونگی اثبات ماههای قمری در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است، همین اختلاف معیارها موجب به وجود آمدن ناهماهنگی در اعلام آغاز ماههای قمری و به ویژه ماههای رمضان و شوال میشود. باید در نظر داشت که احتمال رؤیت و در نتیجه اعلام آغاز ماه قمری در کشورهای غربیتر (از لحاظ جغرافیایی) بیش از کشورهای شرقیتر است. معیارهای مورد توجه کشورها عبارتند از:۱۱
۱- دیدن هلال ماه
۲- محاسبات نجومی
۳- دیدن هلال به شرط عدم تعارض با محاسبات نجومی رؤیت هلال به شرط اینکه محاسبات نجومی امکان دیدن هلال را معتبر بشناسد. محاسبات تنها برای جلوگیری از اشتباه و خطای دید استفاده میشود.(دفتر آیت الله خامنهای و ستاد استهلال ایران، سازمانهای نجومی کشورهای گویانا، ترینیداد و توباگو)
۴- متابعت از دیگر کشورها
بعضی کشورها نیز ملاک خاصی ندارند و هر سال روش تعیین اول ماه آنها عوض میشود، مانند کشور نیجریه.۱۲
در کشور ایران، تقویم هجری قمری در کنار تقویم هجری خورشیدی معتبر دانسته شده و مناسک مذهبی به این تقویم وابسته است. در حال حاضر مرجع رسمی استخراج تقویم در کشورمان، شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است. این شورا برای استخراج تقویم قمری از نظر فقهی آیت الله خامنهای بهره میبرد. مطابق این فتوا، رؤیت هلال با چشم، شرط است و استفاده از ابزار اپتیکی همانند دوربین دو چشمی و تلسکوپ نیز مانعی ندارد. در سالهای اخیر رؤیت هلال در روز(قبل از غروب خورشید) نیز پذیرفته شده است.۱۳
تاریخنویسان برای سهولت در محاسبات روزمره تقویم هجری قمری و برطرف کردن اشکالات ناشی از یک شبانهروز اختلاف در تقویم هجری قمری هلالی در کشورهای اسلامی، از تقویمی به نام «تقویم هجری قمری قراردادی» استفاده میکنند.
مبدأ و نام ۱۲ ماه این تقویم، همانند تقویم هجری قمری هلالی است و تعداد شبانهروز ماههای این تقویم، متناوباً ۳۰ و ۲۹ شبانهروز تعیین شده است: ماه محرم ۳۰، ماه صفر ۲۹، ماه ربیع الاول ۳۰، تا به آخر. ماه ذیحجه در سالهای عادی ۲۹ و در سالهای کبیسه ۳۰ شبانهروز در نظر گرفته میشود. یکی از بررسیهای آماری انجام شده، در بازه زمانی ۱۵۳ سال هجری قمری (۱۲۵۷ تا ۱۴۰۹ق) نشان میدهد که اول ماه قمری هلالی با اول ماه قراردادی در ۶۴۴۳ درصد موارد منطبق بوده و در ۳۵۳۵ درصد موارد یک شبانهروز و در ۲۲۰ درصد موارد دو شبانهروز اختلاف دارند.۱۴ با این اختلاف روشن است این نوع گاهشماری نمیتواند معیار زمانشناسی احکام قرار گیرد.
از ابتدای دوران رهبری آیت الله خامنهای، ستادی برای نظم بخشیدن به امر استهلال(دیدن هلال اول ماه) تشکیل شد. در سال ۱۳۸۰، هلال جمادیالثانی ۱۴۲۲ق در موقعیتی قرار داشت که اگر منجّمین ایرانی موفق به رؤیت آن میشدند، چندین رکورد علمی جهانی در زمینه رؤیت هلال ماه به نام ایران به ثبت میرسید. با حمایت ستاد استهلال، تدارک گستردهای برای انجام این رصد انجام گرفت و با موفقیت در این مورد، گروههای رصدی برای رؤیت هلال در همه ماهها تشکیل شدند. در موارد خاصی مانند پایان ماه رمضان تا ۱۵۰ گروه با دوربینهای اپتیکی پیشرفته در سراسر ایران برای استهلال تشکیل میشود که برخی از آنها با هواپیما اقدام به این کار میکنند.۱۵ این ستاد در هر ماه نتیجه رصد خود را (در اینجا) اعلام میکند.
عنوان : ماه قمری
۱ زبان expa ded collapsed
ماه قمری
ماه قمری، فاصله رؤیت دو هلال ماه، و مبنای گاهشماری قمری. طول آن متفاوت بوده و ۲۹ تا ۳۰ شبانهروز است. ماه قمری قدمتی بیش از اسلام دارد و پس از هجرت پیامبر اکرم(ص)، گاهشمار «هجری قمری» بر همین مبنا شکل گرفت. بخش قابل توجهی از عبادات و اعمال واجب و مستحب بر اساس ماه قمری انجام میشود.
فقیهان شیعه برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند و شرایط متعدد نجومی نیز در دیده شدن ماه دخالت دارد. از این رو گاه در تعیین اول ماه، بین مسلمانان در کشورهای مختلف و گاه حتی در یک کشور اختلاف به وجود میآید. تعدادی از فقیهان شیعه معتقدند اول ماه با حکم حاکم شرع ثابت میشود. در کشورهای مختلف، مبانی متفاوتی برای تعیین اول ماه قمری وجود دارد. از لحاظ نجومی حداکثر تا ۴ ماه ۳۰ روزه و ۳ ماه ۲۹ روزه ممکن است پشت سر هم بیایند.
محتویات
پیشینه
تا پیش از رواج گاهشماری هجری قمری، مهمترین گاهشماریهای رایج در شبهجزیره عربستان و شام عبارت بودند از: قبطی، سریانی، رومی و یهودی. پیش از اسلام، قریش از گاهشماریهای نُهگانهای استفاده میکرد که نام و ترتیب ماههای آن همین گاهشمار هجری قمری بود. پس از اسلام، مبدأ گاهشماری قمری، هجرت رسول خدا از مکه به مدینه تعیین شد.۱
تاریخنویسان و پژوهشگران، درباره چگونگی پیدایی و سیر تحول تقویم هجری قمری در بخشهای مختلف جزیرة العرب در ۱۸ سال نخست پس از هجرت، اختلاف نظر دارند.۲
اسامی ماههای قمری
ماههای گاهشماری هجری قمری بهترتیب عبارتند از:
از این ۱۲ ماه، چهار ماه رجب، ذی القعده، ذی الحجه و محرم، ماههای حرام هستند و احکام متفاوتی مانند ممنوعیت جنگ و تشدید دیه دارند. تعداد روزهای ماههای قمری در مجموع ۳۵۴ روز است که حدود ۱۰ یا ۱۱ روز از تعداد روزهای سال شمسی کمتر است.
راههای اثبات اول ماه
بنابر فقه شیعه، اول ماه قمری از یکی از راههای زیر ثابت میشود:
برخی راههای غیر مشهور هم عبارتند از: ضخامت هلال ماه، دیدن هلال قبل از ظهر و اینکه ماه در شب سیزدهم به شکل کامل دیده شود.۳
اختلاف ملاک در فتوای عالمان شیعه
بیشترین مواردی که باعث اختلاف فتوا در تشخیص ابتدای ماه قمری میشود عبارتند از:
برداشت فقهی عالمان شیعی از آیات قرآن، روایات و دانش ستارهشناسی باعث این اختلاف شده است.(مطالعه بیشتر: رؤیت هلال از نگاهی دیگر)
بررسی نجومی ماه قمری
از نظر نجومی، هر ماه قمری با حالتی شروع میشود که ماه نو (مقارنه ماه و خورشید) نامیده میشود. در این حالت، ماه بین خط واصل زمین و خورشید قرار دارد و سطح نورانی ماه دقیقاً در طرفی است که ما نمیتوانیم آن را ببینیم. یک یا دو روز بعد، ماه کمی از خورشید فاصله میگیرد و به صورت هلال شامگاهی دیده میشود. به فاصله زمانی بین دو ماه نو متوالی، دوره تناوب هلالی گفته میشود. روزهای همه ماههای قمری با هم برابر و دقیقاً ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۳ ثانیه یا ۲۹۵۳۰۵۹۰۲۸ روز است. همچنین تعداد روزهای همه سالهای هجری قمری با هم برابر و مطابق با ۳۵۴۳۶۷۰۸۳۴ روز است. به خاطر دشواری ثبت و محاسبه عدد کسری در تقویم، به ناچار ماه قمری ۲۹ یا سی روز تمام محاسبه میشود و این مبنای تفاوت دو نوع ماه قمری (ماه حسابی و ماه هلالی رؤیتی) شده است.۵ مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه ۲۹ام ماه رؤیت شود، آن ماه به پایان رسیده است و فردا، روز اول ماه بعد است ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز ۲۹ام رؤیت نشد ماه ۳۰ روزه میباشد.۶
از نظر فقهی، ماه حسابی معتبر نیست و فقها تنها ماه هلالی رؤیت شده را معتبر دانستهاند.۷
از آنجاکه امکان رؤیت در همه مکانها و در همه ساعات یکسان نیست، به صورت طبیعی در شهرهای مختلف کره زمین، اولِ ماه متفاوت خواهد بود (حداکثر یک روز). از لحاظ نجومی حداکثر تا ۴ ماه ۳۰ روزه و ۳ ماه ۲۹ روزه ممکن است پشت سر هم بیایند.۸
اختلاف تقویم قمری کشورهای مختلف
اختلاف در شروع ماه در تقویم قمری کشورهای مختلف، ناشی از یکی از عوامل زیر است:۹
امروزه با وجود نرمافزارهای نجومی مختلف، محاسبه موقعیت و مشخصات ماه کار سادهای است، ولی رؤیت هلال یک امر انسانی است و با توجه به افراد و شرایط مختلف متغیر است. مطالعات نشان میدهد که ۱۵ درصد رصدگران دچار توهم میشوند و این توهم رؤیت میتواند مشکلاتی را در آغاز ماه قمری به وجود آورد.۱۰
معیار اول ماه در کشورهای مختلف
چگونگی اثبات ماههای قمری در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است، همین اختلاف معیارها موجب به وجود آمدن ناهماهنگی در اعلام آغاز ماههای قمری و به ویژه ماههای رمضان و شوال میشود. باید در نظر داشت که احتمال رؤیت و در نتیجه اعلام آغاز ماه قمری در کشورهای غربیتر (از لحاظ جغرافیایی) بیش از کشورهای شرقیتر است. معیارهای مورد توجه کشورها عبارتند از:۱۱
۱- دیدن هلال ماه
۲- محاسبات نجومی
۳- دیدن هلال به شرط عدم تعارض با محاسبات نجومی رؤیت هلال به شرط اینکه محاسبات نجومی امکان دیدن هلال را معتبر بشناسد. محاسبات تنها برای جلوگیری از اشتباه و خطای دید استفاده میشود.(دفتر آیت الله خامنهای و ستاد استهلال ایران، سازمانهای نجومی کشورهای گویانا، ترینیداد و توباگو)
۴- متابعت از دیگر کشورها
بعضی کشورها نیز ملاک خاصی ندارند و هر سال روش تعیین اول ماه آنها عوض میشود، مانند کشور نیجریه.۱۲
آغاز ماه قمری در ایران
در کشور ایران، تقویم هجری قمری در کنار تقویم هجری خورشیدی معتبر دانسته شده و مناسک مذهبی به این تقویم وابسته است. در حال حاضر مرجع رسمی استخراج تقویم در کشورمان، شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است. این شورا برای استخراج تقویم قمری از نظر فقهی آیت الله خامنهای بهره میبرد. مطابق این فتوا، رؤیت هلال با چشم، شرط است و استفاده از ابزار اپتیکی همانند دوربین دو چشمی و تلسکوپ نیز مانعی ندارد. در سالهای اخیر رؤیت هلال در روز(قبل از غروب خورشید) نیز پذیرفته شده است.۱۳
گاهشمار هجری قمری قراردادی
تاریخنویسان برای سهولت در محاسبات روزمره تقویم هجری قمری و برطرف کردن اشکالات ناشی از یک شبانهروز اختلاف در تقویم هجری قمری هلالی در کشورهای اسلامی، از تقویمی به نام «تقویم هجری قمری قراردادی» استفاده میکنند.
مبدأ و نام ۱۲ ماه این تقویم، همانند تقویم هجری قمری هلالی است و تعداد شبانهروز ماههای این تقویم، متناوباً ۳۰ و ۲۹ شبانهروز تعیین شده است: ماه محرم ۳۰، ماه صفر ۲۹، ماه ربیع الاول ۳۰، تا به آخر. ماه ذیحجه در سالهای عادی ۲۹ و در سالهای کبیسه ۳۰ شبانهروز در نظر گرفته میشود. یکی از بررسیهای آماری انجام شده، در بازه زمانی ۱۵۳ سال هجری قمری (۱۲۵۷ تا ۱۴۰۹ق) نشان میدهد که اول ماه قمری هلالی با اول ماه قراردادی در ۶۴۴۳ درصد موارد منطبق بوده و در ۳۵۳۵ درصد موارد یک شبانهروز و در ۲۲۰ درصد موارد دو شبانهروز اختلاف دارند.۱۴ با این اختلاف روشن است این نوع گاهشماری نمیتواند معیار زمانشناسی احکام قرار گیرد.
ستاد استهلال و گروههای رصد
از ابتدای دوران رهبری آیت الله خامنهای، ستادی برای نظم بخشیدن به امر استهلال(دیدن هلال اول ماه) تشکیل شد. در سال ۱۳۸۰، هلال جمادیالثانی ۱۴۲۲ق در موقعیتی قرار داشت که اگر منجّمین ایرانی موفق به رؤیت آن میشدند، چندین رکورد علمی جهانی در زمینه رؤیت هلال ماه به نام ایران به ثبت میرسید. با حمایت ستاد استهلال، تدارک گستردهای برای انجام این رصد انجام گرفت و با موفقیت در این مورد، گروههای رصدی برای رؤیت هلال در همه ماهها تشکیل شدند. در موارد خاصی مانند پایان ماه رمضان تا ۱۵۰ گروه با دوربینهای اپتیکی پیشرفته در سراسر ایران برای استهلال تشکیل میشود که برخی از آنها با هواپیما اقدام به این کار میکنند.۱۵ این ستاد در هر ماه نتیجه رصد خود را (در اینجا) اعلام میکند.
ماه قمری
عنوان : ماه قمری
اگر این مطلب نیاز به اصلاح و یا تکمیل دارد اطلاع دهید