- 5/10/19
- 95,285
- 79
یکی از نعمت های مختص انسان توانایی یادگیری است / نعمت های مختص انسان توانایی یادگیری / یکی از نعمت های مختص انسان توانایی یادگیری است در این باره یک مثال بزنید /
سوال :
یکی از نعمت های مختص انسان توانایی یادگیری است در این باره یک مثال بزنید ؟
جواب :
نعمت چیست؟
حالت خوب و بهره ها و برخورداری ها و آن چه مایه خوبی و خوشی انسان است، «نعمت» نام دارد. از این رو مال و ثروت، تن درستی و سلامتی، عقل و شعور، خانه و مرکب، خوردنی ها و نوشیدنی ها، امنیّت و آسایش، جوانی و توانایی جسمی و... نعمت به شمار می آید. در منابع دینی و آیات و روایات، تعبیرهای مختلفی به کار رفته که همه از این واژه گرفته شده است.
خیر رسانی به دیگران را «اِنعام»، برخورداری از نعمت را «تنعّم»، رفاه و آسایش را «نَعما»، نعمت فراوان و دل پذیر را «نعیم» و مرکب ها و چهار پایان را «اَنعام» گویند. نیز گفته اند که نَعما، نعمت های باطنی است و آلا، نعمت های ظاهری و آشکار.(2)
شاید بعضی افراد از کاستی ها و مشکلات زندگی بنالند و از آن چه مایه رنج و غم آنان است، شکوه کنند، اما وقتی به انبوه نعمت هایی بنگرند که از آغاز تولد تا دم مرگ در اختیارشان قرار داده شده و از آنها بهره می برند، این ناله و شِکوه کاسته خواهد شد و زبان شکر و حمد خواهند گشود.
نعمت مادی و معنوی
اغلب عادت کرده ایم که وقتی نعمت گفته می شود، سراغ امکانات و برخورداری های مادی برویم و از نعمت های معنوی و درونی و نامحسوس، غافل شویم. در کنار نعمت هایی همچون: میوه ها، سبزیجات، نوشیدنی ها، حیوانات دامی، لبنیات، فرآورده های دریایی، پوشیدنی ها، جواهرات و مال و ثروت، بدن سالم و جوانی، زیبایی و تناسب اندام، بینایی چشم و شنوایی گوش و صدها نمونه دیگر، می توان به نعمت هایی از قبیل: عقل، عاطفه، فطرت توحید، حسّ معنوی، خداشناسی و مسلمانی، محبت به اهل بیت، توفیق انجام کارهای نیک، برخورداری از والدین، امنیت و آسایش، هدایت به حق، زیارت گاه های اولیای دین، ولایت و امامت، فرهنگ و علوم ائمه، منابع قرآنی و حدیثی، پشتوانه فرهنگی و غنای مکتبی، مواعظ و پندهای گذشتگان، عبادت و بندگی در آستان پروردگار و... اشاره کرد که بسی ارزش مندند و بر آنها هم باید خدا را ستود و شکر کرد.
پیامبر خدا (ص) در توجه دادن به این نعمت های معنوی فرموده است: «من لم یر للّه عزّ و جلّ علیه نعمةً الاّ فی مطعمٍ او مشربٍ او ملبسٍ فقد قصر عمله و دنا عذابه؛کسی که از نعمت های خدا درباره خودش جز خوردنی و نوشیدنی و پوشیدنی را نبیند و نشناسد، عملش کوتاه و عذابش نزدیک است.»
حدیث فوق شاید اشاره به این باشد که چنین غافلی از نعمت های غیر مادی خدا، وظیفه حق شناسی و سپاس گزاری نعمت را آن گونه که شایسته است انجام نمی دهد و به دلیل این قصور و کفران نعمت، دچار قهر خدا و سلب نعمت می شود.
در روایات است که مردی از فقر و تنگ دستی به امام صادق (ع) شکایت کرد. حضرت فرمود: تو فقیر و بینوا نیستی. آن شخص تأکید کرد که فقیرم و چیزی در بساط ندارم، اگر می خواهی کسی را بفرست تا وضع زندگی مرا بررسی کند. حضرت فرمود: آیا حاضری این محبت و ولایتی را که به ما اهل بیت داری در مقابل مثلاً هزاران دینار از دست بدهی و از آن بیزاری بجویی؟ گفت: هرگز و به هیچ قیمت. امام فرمود: پس نگو فقیرم، چون از نعمتی برخورداری که حاضر نیستی آن را در برابر ثروت زیاد، از دست بدهی!
این روایت نشان می دهد که نباید نعمت را فقط در مادیّات دید، بلکه باید نعمت های معنوی و ارزشی را هم شناخت و خدا را سپاس گزاری کرد.
نعمت ظاهری و باطنی
از تقسیم بندی های دیگر نعمت و شناخت انواع آنها، نعمت ظاهری و باطنی و آشکار و نهان است. خداوند در شمارش نعمت های فراوان خود بر بندگان، از وفور نعمت های ظاهر و باطن یاد می کند و می فرماید: «اسبغ علیکم نعمه ظاهرةً و باطنةً؛(5) خداوند، نعمت های خود را، چه آشکار و چه پنهان بر شما سرشار ساخت.»
اما نعمت ظاهری و باطنی چیست؟ در این زمینه، روایاتی وجود دارد. پیامبر خدا (ص) در حدیثی به ابن عباس فرمود: نعمتِ آشکار خدا، اسلام است و این خلقتِ تام و آراسته ای که داری و رزقی که به تو عطا کرده است، اما نعمت باطنی آن است که بدی های عمل تو را بر مردم پوشانده و تو را رسوا نساخته است. امام باقر (ع) در حدیثی دیگر فرموده است: نعمت آشکار، پیامبر خدا و دین او و معرفت پروردگار و توحید است، اما نعمت نهان، ولایت و دوستی ما اهل بیت است.
تفسیر خواجه عبدالله هم، نعمت ظاهر را اسلام و قرآن، و نعمت باطن را پوشاندن عیوب و تعجیل نکردن در عقوبت دانسته است. به بیان دیگر، ظاهر را آن چه دانسته است که برای مردم دیده می شود؛ مثل جاه و مال و خدمت کاران و اولاد، و باطن را اخلاق و علم و نیرو بر شمرده است. و در بیانی عرفانی، در تفسیر نعمت های ظاهری و باطنی گفته است: «بدان که عالمیان سه گروه اند: گروهی ابنای دنیایند، به نعمت ظاهر مشغول شده؛ گروهی ابنای آخرت اند، در نعمت باطن آویخته؛ سومین، ابنای ازل اند که در شهود منعم و رازِ ولی نعمت با نعمت نپرداختند، نه صید دنیا شدند، نه قید عقبی گشتند... .»
با توجه به این که قرآن از «حسنه دنیا» و «حسنه آخرت» یاد می کند، تقسیم نعمت به ظاهری و باطنی و مادّی و معنوی و دنیوی و اخروی، پذیرفتنی است.
نعمت بی شمار
از نکاتی که در نعمت شناسی باید به آن توجه داشت، بی شمار بودن نعمت های الهی است، به حدی که نمی توان آنها را به شمارش در آورد. در قرآن نیز مکرّر بر این نکته تأکید شده است؛ از جمله در این آیه: «و ان تعدّوا نعمة الله لا تحصوها؛(9) اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز آنها را به شماره نخواهید آورد.»
در احادیث رسول، در خطبه های امیرالمؤمنین، در دعاهای امام سجاد در صحیفه سجادیه، در روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) فراوان بر این نکته تأکید شده است. قرآن کریم نیز که «بی شمار» بودن نعمت های الهی را یادآور می شود و این که از توان احصا و شمارش بشر خارج است، در سراسر قرآن، نعمت های خدا را بازگو می کند، تا بشر یکی از هزاران و قطره ای از اقیانوس نعمت ها را بشناسد و از یاد نبرد و در سایه این معرفت، به ادای حق الهی بپردازد. هر چند، ادای شکر این همه نعمت، میسّر نیست.
سعدی گوید:
از دست و زبان که بر آید
کز عهده شکرش به در آید
امیرمؤمنان علی (ع) در ناتوانی انسان از حمد خدا و شمارش نعمت هایش می فرماید: «الحمد للّه الذی لا یبلغ مدحته القائلون و لا یحصی نعمائه العادّون؛(10) خداوندی را سپاس که گویندگان هرگز به کنه مدح و ثنای او نمی رسند و شمارندگان، نعمت های او را نمی توانند بشمارند.»
یکی از آثار ارزنده دینی و حدیثی، «توحید مفضّل» است که حضرت صادق (ع) آن را به شاگرد خود مفضّل آموخته و نعمت های بسیار و شگفتی های عظیمی از خلقت و آفرینش الهی را ترسیم کرده است.
رابطه نعمت و محبت
از آثار مهم نعمت شناسی، ایجاد محبت خداوند در دل بندگان است که سبب می شود عبادت ها هم عارفانه و عاشقانه انجام گیرد.
ما از هر کس که خیری دیده و بهره ای برده باشیم، به او علاقه مند می شویم. یادکرد نعمت ها و برخورداری ها، انسان را به صاحب نعمت متوجه می سازد و یاد ولی نعمت، محبت او را در دل پدید می آورد.
خداوند به حضرت داوود (ع) وحی فرمود که مرا نزد بندگانم محبوب گردان و محبت آنان را به سوی من بگردان. داوود (ع) عرض کرد: خدایا! خودم به تو محبت دارم، مردم را چگونه دوست دار تو سازم؟ خداوند فرمود: از راه یادآوری نعمت هایم مرا محبوبشان ساز: «اذکر ایادیّ عندهم فإنک إذا ذکرت ذلک لهم احبّونی؛(11) نعمت های مرا نزد آنان یاد کن، که اگر چنین کنی آنان مرا دوست خواهند داشت.»
این که در قرآن کریم، این همه نعمت های خدا ذکر شده و سوره الرّحمن، پر است از یاد آلا و نعمت های الهی و در جایی هم فرمان می دهد که از نعمت پروردگار یاد کنید: «و امّا بنعمة ربّک فحدّث»همه برای توجه دادن به صاحب نعمت و از این رهگذر برای ایجاد «حبّ الهی» و کشاندن بندگان به وادی ذکر و عبادت و ادای حق بندگی است. از رسالت های مهم پیامبران نیز یادآوری نعمت های فراموش شده پروردگار است تا از طریق این یاد، به وظیفه عبودیت خود عمل کنند: «و یذکّروهم منسّی نعمته...».
تعبیر «اذکروا نعمة الله علیکم» که توصیه به یاد کردن نعمت های خداست، بارها در آیات قرآن آمده است. یادآوری نعمت، غفلت انسان را می زداید. وقتی غفلت باشد، انسان قدر نعمت ها را نمی داند و گاهی از یاد می برد که غرق در نعمت است.
از راه های یاد کردن نعمت و توجه به آنها، مقایسه خود با محرومان از نعمت و یا تصوّر نداشتن نعمت است. در سخنان امام علی (ع) آمده است: «انّما یعرف قدر النّعم بمقاساة ضدّها؛ قدر نعمت ها را کسی می شناسد که آنها را با ضدّش مقایسه کند»؛ یعنی قدر تن درستی را بیمار می داند، قدر آسایش را گرفتار می شناسد، قدر بینایی را نابینا می فهمد، قدر امنیّت را دچار فتنه و ناامنی می شناسد و قدر جوانی را پیر می فهمد. به قول سعدی در گلستان: «قدر عافیت کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید». همو نقل می کند که هرگز از رنج و محنتی ننالیده بود. در دمشق، کفش او را می برند و پا برهنه می ماند و از بی کفشی می نالد. کسی را می بیند که پا ندارد. خدا را شکر می کند که اگر کفش ندارد، پا دارد. این همان قدرشناسی از نعمت ها و داشته ها در مقایسه با فقدانِ آن است.
.
سوال :
یکی از نعمت های مختص انسان توانایی یادگیری است در این باره یک مثال بزنید ؟
جواب :
نعمت چیست؟
حالت خوب و بهره ها و برخورداری ها و آن چه مایه خوبی و خوشی انسان است، «نعمت» نام دارد. از این رو مال و ثروت، تن درستی و سلامتی، عقل و شعور، خانه و مرکب، خوردنی ها و نوشیدنی ها، امنیّت و آسایش، جوانی و توانایی جسمی و... نعمت به شمار می آید. در منابع دینی و آیات و روایات، تعبیرهای مختلفی به کار رفته که همه از این واژه گرفته شده است.
خیر رسانی به دیگران را «اِنعام»، برخورداری از نعمت را «تنعّم»، رفاه و آسایش را «نَعما»، نعمت فراوان و دل پذیر را «نعیم» و مرکب ها و چهار پایان را «اَنعام» گویند. نیز گفته اند که نَعما، نعمت های باطنی است و آلا، نعمت های ظاهری و آشکار.(2)
شاید بعضی افراد از کاستی ها و مشکلات زندگی بنالند و از آن چه مایه رنج و غم آنان است، شکوه کنند، اما وقتی به انبوه نعمت هایی بنگرند که از آغاز تولد تا دم مرگ در اختیارشان قرار داده شده و از آنها بهره می برند، این ناله و شِکوه کاسته خواهد شد و زبان شکر و حمد خواهند گشود.
نعمت مادی و معنوی
اغلب عادت کرده ایم که وقتی نعمت گفته می شود، سراغ امکانات و برخورداری های مادی برویم و از نعمت های معنوی و درونی و نامحسوس، غافل شویم. در کنار نعمت هایی همچون: میوه ها، سبزیجات، نوشیدنی ها، حیوانات دامی، لبنیات، فرآورده های دریایی، پوشیدنی ها، جواهرات و مال و ثروت، بدن سالم و جوانی، زیبایی و تناسب اندام، بینایی چشم و شنوایی گوش و صدها نمونه دیگر، می توان به نعمت هایی از قبیل: عقل، عاطفه، فطرت توحید، حسّ معنوی، خداشناسی و مسلمانی، محبت به اهل بیت، توفیق انجام کارهای نیک، برخورداری از والدین، امنیت و آسایش، هدایت به حق، زیارت گاه های اولیای دین، ولایت و امامت، فرهنگ و علوم ائمه، منابع قرآنی و حدیثی، پشتوانه فرهنگی و غنای مکتبی، مواعظ و پندهای گذشتگان، عبادت و بندگی در آستان پروردگار و... اشاره کرد که بسی ارزش مندند و بر آنها هم باید خدا را ستود و شکر کرد.
پیامبر خدا (ص) در توجه دادن به این نعمت های معنوی فرموده است: «من لم یر للّه عزّ و جلّ علیه نعمةً الاّ فی مطعمٍ او مشربٍ او ملبسٍ فقد قصر عمله و دنا عذابه؛کسی که از نعمت های خدا درباره خودش جز خوردنی و نوشیدنی و پوشیدنی را نبیند و نشناسد، عملش کوتاه و عذابش نزدیک است.»
حدیث فوق شاید اشاره به این باشد که چنین غافلی از نعمت های غیر مادی خدا، وظیفه حق شناسی و سپاس گزاری نعمت را آن گونه که شایسته است انجام نمی دهد و به دلیل این قصور و کفران نعمت، دچار قهر خدا و سلب نعمت می شود.
در روایات است که مردی از فقر و تنگ دستی به امام صادق (ع) شکایت کرد. حضرت فرمود: تو فقیر و بینوا نیستی. آن شخص تأکید کرد که فقیرم و چیزی در بساط ندارم، اگر می خواهی کسی را بفرست تا وضع زندگی مرا بررسی کند. حضرت فرمود: آیا حاضری این محبت و ولایتی را که به ما اهل بیت داری در مقابل مثلاً هزاران دینار از دست بدهی و از آن بیزاری بجویی؟ گفت: هرگز و به هیچ قیمت. امام فرمود: پس نگو فقیرم، چون از نعمتی برخورداری که حاضر نیستی آن را در برابر ثروت زیاد، از دست بدهی!
این روایت نشان می دهد که نباید نعمت را فقط در مادیّات دید، بلکه باید نعمت های معنوی و ارزشی را هم شناخت و خدا را سپاس گزاری کرد.
نعمت ظاهری و باطنی
از تقسیم بندی های دیگر نعمت و شناخت انواع آنها، نعمت ظاهری و باطنی و آشکار و نهان است. خداوند در شمارش نعمت های فراوان خود بر بندگان، از وفور نعمت های ظاهر و باطن یاد می کند و می فرماید: «اسبغ علیکم نعمه ظاهرةً و باطنةً؛(5) خداوند، نعمت های خود را، چه آشکار و چه پنهان بر شما سرشار ساخت.»
اما نعمت ظاهری و باطنی چیست؟ در این زمینه، روایاتی وجود دارد. پیامبر خدا (ص) در حدیثی به ابن عباس فرمود: نعمتِ آشکار خدا، اسلام است و این خلقتِ تام و آراسته ای که داری و رزقی که به تو عطا کرده است، اما نعمت باطنی آن است که بدی های عمل تو را بر مردم پوشانده و تو را رسوا نساخته است. امام باقر (ع) در حدیثی دیگر فرموده است: نعمت آشکار، پیامبر خدا و دین او و معرفت پروردگار و توحید است، اما نعمت نهان، ولایت و دوستی ما اهل بیت است.
تفسیر خواجه عبدالله هم، نعمت ظاهر را اسلام و قرآن، و نعمت باطن را پوشاندن عیوب و تعجیل نکردن در عقوبت دانسته است. به بیان دیگر، ظاهر را آن چه دانسته است که برای مردم دیده می شود؛ مثل جاه و مال و خدمت کاران و اولاد، و باطن را اخلاق و علم و نیرو بر شمرده است. و در بیانی عرفانی، در تفسیر نعمت های ظاهری و باطنی گفته است: «بدان که عالمیان سه گروه اند: گروهی ابنای دنیایند، به نعمت ظاهر مشغول شده؛ گروهی ابنای آخرت اند، در نعمت باطن آویخته؛ سومین، ابنای ازل اند که در شهود منعم و رازِ ولی نعمت با نعمت نپرداختند، نه صید دنیا شدند، نه قید عقبی گشتند... .»
با توجه به این که قرآن از «حسنه دنیا» و «حسنه آخرت» یاد می کند، تقسیم نعمت به ظاهری و باطنی و مادّی و معنوی و دنیوی و اخروی، پذیرفتنی است.
نعمت بی شمار
از نکاتی که در نعمت شناسی باید به آن توجه داشت، بی شمار بودن نعمت های الهی است، به حدی که نمی توان آنها را به شمارش در آورد. در قرآن نیز مکرّر بر این نکته تأکید شده است؛ از جمله در این آیه: «و ان تعدّوا نعمة الله لا تحصوها؛(9) اگر نعمت های خدا را بشمارید، هرگز آنها را به شماره نخواهید آورد.»
در احادیث رسول، در خطبه های امیرالمؤمنین، در دعاهای امام سجاد در صحیفه سجادیه، در روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) فراوان بر این نکته تأکید شده است. قرآن کریم نیز که «بی شمار» بودن نعمت های الهی را یادآور می شود و این که از توان احصا و شمارش بشر خارج است، در سراسر قرآن، نعمت های خدا را بازگو می کند، تا بشر یکی از هزاران و قطره ای از اقیانوس نعمت ها را بشناسد و از یاد نبرد و در سایه این معرفت، به ادای حق الهی بپردازد. هر چند، ادای شکر این همه نعمت، میسّر نیست.
سعدی گوید:
از دست و زبان که بر آید
کز عهده شکرش به در آید
امیرمؤمنان علی (ع) در ناتوانی انسان از حمد خدا و شمارش نعمت هایش می فرماید: «الحمد للّه الذی لا یبلغ مدحته القائلون و لا یحصی نعمائه العادّون؛(10) خداوندی را سپاس که گویندگان هرگز به کنه مدح و ثنای او نمی رسند و شمارندگان، نعمت های او را نمی توانند بشمارند.»
یکی از آثار ارزنده دینی و حدیثی، «توحید مفضّل» است که حضرت صادق (ع) آن را به شاگرد خود مفضّل آموخته و نعمت های بسیار و شگفتی های عظیمی از خلقت و آفرینش الهی را ترسیم کرده است.
رابطه نعمت و محبت
از آثار مهم نعمت شناسی، ایجاد محبت خداوند در دل بندگان است که سبب می شود عبادت ها هم عارفانه و عاشقانه انجام گیرد.
ما از هر کس که خیری دیده و بهره ای برده باشیم، به او علاقه مند می شویم. یادکرد نعمت ها و برخورداری ها، انسان را به صاحب نعمت متوجه می سازد و یاد ولی نعمت، محبت او را در دل پدید می آورد.
خداوند به حضرت داوود (ع) وحی فرمود که مرا نزد بندگانم محبوب گردان و محبت آنان را به سوی من بگردان. داوود (ع) عرض کرد: خدایا! خودم به تو محبت دارم، مردم را چگونه دوست دار تو سازم؟ خداوند فرمود: از راه یادآوری نعمت هایم مرا محبوبشان ساز: «اذکر ایادیّ عندهم فإنک إذا ذکرت ذلک لهم احبّونی؛(11) نعمت های مرا نزد آنان یاد کن، که اگر چنین کنی آنان مرا دوست خواهند داشت.»
این که در قرآن کریم، این همه نعمت های خدا ذکر شده و سوره الرّحمن، پر است از یاد آلا و نعمت های الهی و در جایی هم فرمان می دهد که از نعمت پروردگار یاد کنید: «و امّا بنعمة ربّک فحدّث»همه برای توجه دادن به صاحب نعمت و از این رهگذر برای ایجاد «حبّ الهی» و کشاندن بندگان به وادی ذکر و عبادت و ادای حق بندگی است. از رسالت های مهم پیامبران نیز یادآوری نعمت های فراموش شده پروردگار است تا از طریق این یاد، به وظیفه عبودیت خود عمل کنند: «و یذکّروهم منسّی نعمته...».
تعبیر «اذکروا نعمة الله علیکم» که توصیه به یاد کردن نعمت های خداست، بارها در آیات قرآن آمده است. یادآوری نعمت، غفلت انسان را می زداید. وقتی غفلت باشد، انسان قدر نعمت ها را نمی داند و گاهی از یاد می برد که غرق در نعمت است.
از راه های یاد کردن نعمت و توجه به آنها، مقایسه خود با محرومان از نعمت و یا تصوّر نداشتن نعمت است. در سخنان امام علی (ع) آمده است: «انّما یعرف قدر النّعم بمقاساة ضدّها؛ قدر نعمت ها را کسی می شناسد که آنها را با ضدّش مقایسه کند»؛ یعنی قدر تن درستی را بیمار می داند، قدر آسایش را گرفتار می شناسد، قدر بینایی را نابینا می فهمد، قدر امنیّت را دچار فتنه و ناامنی می شناسد و قدر جوانی را پیر می فهمد. به قول سعدی در گلستان: «قدر عافیت کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید». همو نقل می کند که هرگز از رنج و محنتی ننالیده بود. در دمشق، کفش او را می برند و پا برهنه می ماند و از بی کفشی می نالد. کسی را می بیند که پا ندارد. خدا را شکر می کند که اگر کفش ندارد، پا دارد. این همان قدرشناسی از نعمت ها و داشته ها در مقایسه با فقدانِ آن است.
.
